Bảo vật quốc gia hư hại nặng vì dùng nước rửa chén để vệ sinh

Mới đây, dư luận đau xót khi tác phẩm Vườn xuân Trung Nam Bắc của danh họa Nguyễn Gia Trí bị hư hại nặng. Tác phẩm có chất liệu sơn mài, khổ 5m4x2m, sáng tác năm 1989, đã được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật, được công nhận là bảo vật quốc gia năm 2013, được bảo quản tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM.

Sau khi có dư luận phản ánh, một đoàn kiểm tra đã tới làm việc, đánh giá tình trạng hư hại của tác phẩm. Đoàn kiểm tra gồm ông Vi Kiến Thành - Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm, Phó chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam; ông Phạm Định Phong - Phó cục trưởng Cục Di sản Văn hóa; ông Phan Tử Long - Phó giám đốc Trung tâm bảo quản, tu sửa tác phẩm mỹ thuật - Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Tác phẩm Vườn xuân Trung Nam Bắc.

Đoàn làm việc đã có báo cáo về việc kiểm tra bức tranh Vườn xuân Trung Nam Bắc tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM.

Kết quả cho thấy Phòng Kiểm kê-Bảo quản Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM đã xây dựng kế hoạch bảo quản tác phẩm, tuy nhiên, kế hoạch này không ghi rõ ngày, tháng, năm lập kế hoạch. Văn bản dự trù kinh phí bảo quản phòng ngừa tác phẩm ghi ngày 15/7/2018. Cả kế hoạch và dự trù kinh phí đều xác định công việc tháo tranh ra khỏi khung, kiểm tra, gia cố lại khung và làm vệ sinh bề mặt tranh, mặt sau của tranh.

Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM cũng đã có tờ trình số 139/TTr-BTMT ngày 20/8/2018 về việc bảo quản phòng ngừa tác phẩm. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch TP.HCM đã có công văn số 4171/SVHTT-QLDSVH ngày 28/8/2018 chấp thuận chủ trương Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM thực hiện bảo quản phòng ngừa tác phẩm.

Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM đã giao việc bảo quản phòng ngừa, vệ sinh tác phẩm cho ông Lưu Minh Phụng - thợ sơn mài ở TP.HCM. Do không hiểu biết về nghệ thuật hội họa sơn mài của họa sĩ Nguyễn Gia Trí nên ông Phụng sử dụng nước rửa chén và bột chu, giấy ráp 2000 can thiệp quá mức khi làm vệ sinh bề mặt bức tranh.

Sau khi làm vệ sinh, bảo quản phòng ngừa, tác phẩm bị làm mất đi lớp sơn bề mặt nên sự uyển chuyển, tinh tế, liên kết giữa các mảng son, mảng vỏ trứng, dát vàng đã không còn sự uyển nhã, huyền ảo của nghệ thuật sơn mài Nguyễn Gia Trí. Xét ở góc độ hư hại tinh thần, không gian, không khí, phần linh hồn của tác phẩm đã bị hư hại khoảng 30%.

Do các mảng vỏ trứng bị mài mòn, trơ ra, trắng bệch, trắng vôi, mảng dát vàng bị mài mòn; nét và các mảng hình tiếp giáp nhau bị lộ, trơ mất đi sự tinh tế uyển nhã đan xen giữa mảng và nét nên mức độ hư hại vật chất bề mặt tác phẩm khoảng 15%.

Dựa trên kết quả kiểm tra, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm kiến nghị bảo quản, ứng xử với tác phẩm Vườn xuân Trung Nam Bắc ở chế độ đặc biệt. Sở Văn hóa, Thể thao TP.HCM chỉ đạo Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM lập dự án tu sửa tác phẩm một cách thận trọng, khoa học, khắc phục các hư hại một cách tốt nhất.

Trên cơ sở phân tích mức độ hư hại theo đánh giá của các họa sĩ sơn mài uy tín của Hội đồng khoa học, Bảo tàng cần xây dựng phương án tu sửa, làm thử nghiệm một số vị trí trên tranh, giao việc tu sửa, phục hồi tác phẩm cho họa sĩ Nguyễn Xuân Việt - người đã trực tiếp làm việc với họa sĩ Nguyễn Gia Trí hoặc họa sĩ có chuyên môn, uy tín cao trong nghề làm tranh sơn mài. Trong quá trình tu sửa cần có sự giám sát của Trung tâm Bảo quản, tu sửa tác phẩm mỹ thuật - Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Qua sự việc, lãnh đạo Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM cần rút kinh nghiệm sâu sắc về công tác bảo quản, bảo dưỡng tác phẩm, thái độ ứng xử với hiện vật bảo tàng, đặc biệt là với bảo vật quốc gia.

Y Nguyên