Bảo vật lưu giữ hồn dân tộc

Tượng Brahma là hiện vật độc bản duy nhất, đã được công nhận “Bảo vật quốc gia”

Những bảo vật quốc gia

Bộ Linga - Yoni (niên đại thế kỷ V-VI) là hiện vật được phát hiện trong một cuộc khai quật khảo cổ học năm 1985 tại khu di tích Đá Nổi (Thoại Sơn) là hiện vật gốc, độc bản, được phát hiện trong cuộc khai quật khảo cổ học, là bộ Linga - Yoni duy nhất bằng kim loại gồm nhiều phần ghép lại thống nhất.

Bộ Linga - Yoni bằng kim loại vàng, đồng thau, là hiện vật tiêu biểu cho dấu ấn lịch sử mạnh mẽ của văn hóa Ấn Độ đối với vùng đất Nam Bộ và khu vực Đông Nam Á, đặc biệt trong nửa sau thiên niên kỷ I, là bằng chứng quan trọng trong việc nhận diện lịch sử phát triển của các hoạt động trao đổi thương mại, tương tác văn hóa cùng lịch sử truyền bá - ảnh hưởng của tôn giáo từ nền văn minh Ấn Độ đến vùng đất này trong lịch sử.

Theo các nhà nghiên cứu, hiện vật là một tư liệu rất quý hiếm, có giá trị quan trọng cho việc góp phần nghiên cứu lịch sử tôn giáo ở Nam Bộ, lịch sử văn hóa Óc Eo, lịch sử vùng đất Nam Bộ cũng như lịch sử Việt Nam, đặc biệt là lịch sử quan hệ quốc tế, trao đổi, giao lưu đa dạng của vùng đất Nam Bộ với thế giới.

Về giá trị văn hóa, hiện vật là tác phẩm nghệ thuật rất độc đáo lần đầu tiên tìm được ở Nam Bộ. Đặc biệt, Linga rất đẹp và là hiện vật duy nhất của loại này làm bằng vàng được tìm thấy trong văn hóa Óc Eo hiện nay. Tính hiện thực của bộ hiện vật này còn thể hiện ở Yoni qua đặc điểm thể hiện các chi tiết chạm khắc rất tinh tế và rất hiện thực với tính biểu cảm cao.

Về giá trị khoa học, bộ Linga - Yoni là một tư liệu khoa học, là hiện vật quan trọng mà các ngành khoa học có thể tiếp cận nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau. Đây là tư liệu khoa học quan trọng không chỉ đối với khảo cổ học mà còn có giá trị lớn đối với nghiên cứu lịch sử, văn hóa, mỹ thuật, quan hệ ngoại giao, tôn giáo, kỹ thuật luyện kim, nghề kim hoàn… của vùng đất Nam Bộ với khu vực và rộng hơn trong thời kỳ văn hóa Óc Eo.

Với những giá trị to lớn ấy, Hội đồng Di sản quốc gia xem xét công nhận hiện vật bộ Linga - Yoni là bảo vật quốc gia đợt 7 theo Quyết định số 1821/QĐ-TTg ngày 24-12-2018 của Thủ tướng Chính phủ.

Bảo vật quốc gia thứ 2 đã được công nhận năm 2018 là tượng thần Brahma. Đây là hiện vật độc bản duy nhất được tìm thấy trong quá trình canh tác ở khu vực di tích Giồng Xoài nằm về phía tây của Khu di tích Óc Eo - Ba Thê (Thoại Sơn). Tượng thần Brahma còn lại từ một phần trên của ngực lên đỉnh đầu (tượng vỡ mất từ vai trái xuống ngang ngực phải). Tượng bằng chất liệu sa thạch hạt mịn, bề mặt ngoài có lớp patin màu xám trắng dày do bị phong hóa; niên đại thế kỷ thứ VI-VII, với chiều cao 45cm, rộng 20cm, dầy 20cm.

Với đặc điểm có giá trị tiêu biểu của đất nước về lịch sử, văn hóa, khoa học, cho nên tượng thần Brahma là một trong số những hiện vật được lựa chọn để trưng bày trong chuyên đề “Đông Nam Á sớm: Điêu khắc Ấn Độ giáo - Phật giáo” của Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, New York, Hoa Kỳ vào năm 2014... Hội đồng Di sản quốc gia cũng đã xem xét công nhận tượng thần Brahma là bảo vật quốc gia đợt 7 theo Quyết định số 1821/QĐ-TTg ngày 24-12-2018 của Thủ tướng Chính phủ.

Thêm nhiều bảo vật

Giám đốc Bảo tàng An Giang Bùi Thị Thúy cho biết, năm 2019, bảo tàng tiếp tục làm hồ sơ khoa học đề nghị Thủ tướng Chính phủ xét công nhận thêm 2 bảo vật quốc gia đang được trưng bày tại Bảo tàng An Giang, đó là tượng Phật đá sa thạch, được phát hiện ở xã Khánh Bình (An Phú).

Tượng Phật đá là một trong số rất hiếm hoi tượng Phật thuộc thời kỳ văn hóa Óc Eo còn nguyên vẹn và có thể được xếp vào nhóm những điêu khắc Phật giáo bằng đá còn nguyên vẹn, có độ hoàn thiện rất cao và rất tiêu biểu thuộc nền văn hóa này đã đươc phát hiện và biết đến hiện nay.

Theo các chuyên gia, tượng Phật đá là một trong những sản phẩm vật chất rất tiêu biểu, nổi bật của văn hóa Óc Eo. Hiện vật có giá trị lớn trong việc nghiên cứu các mối quan hệ văn hóa, lịch sử, tôn giáo, giao lưu, trao đổi thương mại giữa ĐBSCL với khu vực và Ấn Độ… Ngoài ra, các vấn đề về truyền thống - kỹ thuật điêu khắc đá, nguồn nguyên liệu… là những nguồn thông tin rất đa dạng chứa đựng trong hiện vật này, có giá trị đối với những nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau.

Ngoài ra, tượng Phật gỗ cao 270cm, nặng 94kg cũng được đề nghị công nhận bảo vật quốc gia. Hiện vật sưu tầm ở khu vực di tích Giồng Xoài (ấp Sơn Hòa, xã Mỹ Hiệp Sơn, huyện Hòn Đất, Kiên Giang) thuộc không gian phía tây của Khu di tích Óc Eo - Ba Thê.

Theo các chuyên gia, điêu khắc tôn giáo thuộc nhóm hiện vật đặc biệt tiêu biểu và quý hiếm trong các di tích văn hóa Óc Eo ở ĐBSCL. Trên bình diện chung của ĐBSCL, loại hình tượng Phật gỗ được tìm thấy được cho đến hiện nay là khá nhiều, song tượng Phật gỗ Giồng Xoài nổi bật với kích thước to lớn, được xếp vào nhóm tượng Phật gỗ có kích thước lớn song lại có số lượng hiếm hoi (chung nhóm với tượng Phật gỗ Gò Tháp, bàn tay tượng Phật bằng gỗ ở Nhơn Thành). Tượng Phật gỗ này nằm trong số ít hiện vật cùng loại có tình trạng còn nguyên dạng, có thể nhận diện được rõ các đặc điểm chi tiết tiêu biểu thể hiện trên đó so với các hiện vật cùng loại.

Hiện vật là sản phẩm tiêu biểu, kết tinh đỉnh cao của nghệ thuật tạc tượng nói riêng và các nghề chế tác thủ công vốn là một truyền thống được hình thành và phát triển lâu dài trong lịch sử vùng đất Nam Bộ. Đồng thời, được bổ sung và làm đa dạng thêm qua quá trình trao đổi, giao lưu phát triển không ngừng vốn diễn ra rất mạnh mẽ trong thời kỳ văn hóa Óc Eo, từ nội dung thể hiện theo hình mẫu tôn giáo được du nhập đến kỹ thuật chế tác, trang trí…

HỮU HUYNH