Báo động tình trạng lạm dụng corticoid

Bỗng dưng béo bụng bất thường

Bà D.T.K. 61 tuổi, ở Bắc Ninh là bệnh nhân nội trú đang điều trị tại khoa Nội tiết - đái tháo đường, BV Bạch Mai. Bệnh nhân có tiền sử đái tháo đường tuýp 2 cách đây 1 năm (đang duy trì tiêm insulin hằng ngày), đau khớp gối phải khoảng 10 năm, nhiều lần tiêm khớp không rõ thuốc. Ngoài ra, bà còn sử dụng thuốc nam để điều trị đau khớp theo kinh nghiệm truyền miệng.

Thời gian gần đây, bà K thấy mệt mỏi nhiều, ăn uống giảm, gầy sút cân nhưng bụng lại tích mỡ. Qua thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm BS phát hiện bệnh nhân có biểu hiện kiểu hình Cushing: Teo cơ tứ chi, mỡ tập trung ở bụng, rạn da vùng bụng, da mỏng, dễ xuất huyết tại vị trí tiêm truyền; tóc mai mọc thấp; suy tuyến vỏ thượng thận do lạm dụng các thuốc có chứa corticoid để điều trị bệnh lý khớp trong thời gian dài.

Sau 20 ngày điều trị, hiện sức khỏe bệnh nhân đã ổn định và có thể xuất viện. Tuy nhiên, những tác dụng phụ mà corticoid gây ra với sức khỏe thì vẫn tiếp tục phải theo dõi và thăm khám định kỳ.

Tương tự, bà N.T.H 72 tuổi, ở Hải Dương vào viện với biểu hiện mệt mỏi nhiều, yếu nửa người trái và được chẩn đoán suy tuyến vỏ thượng thận. Bà H có tiền sử bị đái tháo đường, tăng huyết áp 10 năm, suy thận 2 năm. Bệnh nhân H cũng có thể trạng béo, với những biểu hiện của hội chứng Cushing như béo trung tâm, teo cơ tứ chi, da mỏng, tóc mai mọc thấp, lông mày rậm, liệt dây thần kinh 7 trung ương, khớp gối 2 bên đau…

Vài năm gần đây, bà H có thêm biểu hiện đau khớp gối 2 bên và cột sống thắt lưng, đã tự mua thuốc thấp khớp gia truyền dạng viên hoàn uống hàng ngày. Cách đây một năm, bệnh nhân cũng đã được chẩn đoán suy tuyến thượng thận do lạm dụng corticoid, đang điều trị Hydrocortisone 15mg/ngày.

Bệnh nhân bị biến chứng do lạm dụng corticoid bị béo bụng, teo cơ tứ chi. (Ảnh: V.H)

Gia tăng bệnh nhân bị biến chứng

ThS-BS Phạm Thị Lưu, khoa Nội tiết-đái tháo đường, BV Bạch Mai cho biết, tại khoa trung bình một ngày có 15-16 ca nhập viện thì có đến 1/3 số bệnh nhân có lạm dụng corticoid. So với những năm trước, tỷ lệ tăng lên nhiều. Có những đợt, có phòng có 8 giường thì có đến 6 giường là bệnh nhân do lạm dụng corticoid. Bệnh nhân vào viện với những biến đổi về kiểu hình của hội chứng Cushing đặc trưng như hai trường hợp trên. Đây thực sự là một hồi chuông cảnh báo.

BS Phạm Thị Lưu cho biết, nhóm thuốc corticoid là nhóm thuốc chống viêm, giảm đau mạnh, chống dị ứng, ức chế miễn dịch; được áp dụng trong điều trị của nhiều chuyên khoa khác nhau: khớp, dị ứng, thận, hô hấp… Bên cạnh những mặt lợi do nó mang lại thì còn có thể gây ra rất nhiều tác dụng phụ bất lợi: Đái tháo đường, tăng huyết áp, loãng xương, thay đổi kiểu hình Cushing, suy tuyến vỏ thượng thận nếu lạm dụng.

Các BS lâm sàng thường sẽ phải cân nhắc rất nhiều khi chỉ định điều trị bằng nhóm thuốc này và sẽ phải khuyến cáo người bệnh các tác dụng phụ cũng như cách theo dõi chúng. Tuy nhiên, với thực trạng tại Việt Nam hiện nay, người bệnh có thể dễ dàng mua được nhóm thuốc này kể cả khi không có đơn của BS và khả năng tuân thủ điều trị kém của người bệnh thì tình trạng lạm dụng nhóm thuốc này càng đáng lo ngại, BS Lưu bày tỏ.

Theo BS Lưu, trên thực tế có nhiều trường hợp bệnh nhân tự mua thuốc theo đơn cũ không đi khám lại hoặc tự ý ra các hiệu thuốc mua thuốc về dùng theo kinh nghiệm truyền miệng, thấy hiệu quả giảm đau, chống viêm tức thì ngay sau khi sử dụng thì cho rằng đó là “thần dược” nên đã dùng thường xuyên.

Bên cạnh đó, nhiều bệnh nhân còn tìm đến các loại thuốc đông y, thuốc nam vì nghĩ nó “lành hơn” thuốc tây mặc dù không biết nguồn gốc xuất xứ, đặc biệt là các bệnh nhân mắc các bệnh lý mạn tính: Đau khớp, gút, viêm mũi xoang, dị ứng…; mà nhóm thuốc này rất khó xác định được thành phần cũng như liều lượng corticoid trong đó, chỉ đến khi các tác dụng phụ của việc lạm dụng corticoid nặng nề mới đến gặp các BS và phát hiện ra tác hại của nó.

BS Lưu khuyến cáo, việc sử dụng corticoid như con dao hai lưỡi. Vì vậy, để phát huy hiệu quả điều trị và hạn chế các tác dụng bất lợi của nhóm thuốc này; các BS khuyến cáo, người bệnh cần tuân thủ liệu trình điều trị và chỉ dùng thuốc khi có chỉ định của BS, tuyệt đối không tự ý mua thuốc điều trị, đặc biệt các loại thuốc nam, thuốc bắc trôi nổi trên thị trường, không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Vân Hà