Bạo động tại Mỹ: Đốm lửa nhỏ, ngọn lửa lớn

Lực lượng cảnh sát túc trực tại khu vực Nhà Trắng để ngăn đoàn người biểu tình ngày 1/6. (Nguồn: Getty Images)

Biểu tình bạo lực đã xảy ra tại hàng chục thành phố lớn, trong đó có New York, Washington D.C., Louisiana, sau khi cảnh sát bắt giữ và khiến một công dân da màu tử vong tại bang Minnesota ngày 25/5. Hash tag #BlackLivesMatter (Người da đen đáng được sống) trở thành khẩu hiệu có sức lan tỏa mạnh mẽ trên mạng xã hội, xuất hiện rộng rãi trên băng rôn của các đoàn biểu tình.

Tuy nhiên, nhiều cuộc biểu tình ôn hòa đã sớm bị trục lợi và chuyển biến thành bạo lực, cướp bóc – đoàn người mang danh biểu tình đã đập phá, cướp bóc các cửa hiệu, trung tâm mua sắm lớn. Tại Washington D.C., đoàn người đã ném nhiều vật dụng gây cháy về phía Nhà Trắng và gây hư hại một phần Nhà Thờ St. John, nơi các đời Tổng thống thường tới khi cầu nguyện.

Trên thực tế, vấn đề phân biệt chủng tộc từ lâu đã tồn tại trong lịch sử nước Mỹ, với tầm ảnh hưởng chính trị - xã hội lớn. Tương tự, tình trạng bạo lực của lực lượng cảnh sát với người Mỹ da màu từ lâu đã gây bức xúc trong cộng đồng người Mỹ. Vậy điều gì đã khiến cái chết của ông Floyd nhận được sự đồng cảm của người dân, đủ khả năng khơi dậy phong trào biểu tình mạnh mẽ đến vậy?

Thời điểm nhạy cảm

Về nguyên nhân trực tiếp, đầu tiên, khác với một số trường hợp tương tự, nguyên nhân và diễn biến cái chết của ông George Floyd không gây tranh cãi về hành động vượt quyền hạn của cảnh sát. Việc ghì đầu gối lên cổ để khống chế nghi phạm của sĩ quan Derek Chauvin vi phạm quy tắc khống chế đối tượng, đó là chưa kể tới việc hành động này được thực hiện và duy trì trong 8 phút, bất chấp lời kêu cứu của nạn nhân. Cái chết của ông Floyd đã thổi bùng những đốm lửa nhỏ, vốn âm ỉ từ lâu, về thái độ bạo lực của cảnh sát đối với người Mỹ da màu.

Thêm vào đó, việc các hành vi này được quay lại và đăng tải trên mạng xã hội đã gây hiệu ứng mạnh, nhận được sự hưởng ứng của nhiều người nổi tiếng như ca sĩ Halsey, Arianna Grande, Kehlani… tạo sự lan tỏa lớn trong nhiều tầng lớp xã hội.

Tuy nhiên, nguyên nhân gián tiếp mới là điều đáng quan tâm. Các cuộc biểu tình, dù ôn hòa hay bạo loạn, đều phản ánh thái độ của người dân với ba vấn đề lớn trong thời điểm này.

Thứ nhất, phản ứng có phần chủ quan, không kịp thời và đồng bộ của chính phủ đã khiến nước Mỹ mất nhiều thời gian quý báu trong phòng, chống sự lây lan của đại dịch Covid-19, khiến 107.000 người thiệt mạng.

Thứ hai, nền kinh tế Mỹ sẽ chịu tác động nặng nề từ đại dịch Covid-19. Theo báo cáo của Văn phòng Ngân sách Quốc hội Mỹ (CBO) ngày 1/6, hậu quả kinh tế của đại dịch sẽ ám ảnh nước Mỹ trong thập kỷ tới: Sản lượng kinh tế dài hạn của Mỹ tới năm 2030 sẽ sụt giảm 3%, tương đương 7.900 tỷ USD.

Tỷ lệ thất nghiệp tại Mỹ hiện đang ở mức chưa từng có kể từ cuộc Đại Suy thoái năm 1930: 40 triệu người Mỹ đang thất nghiệp và ngày 5/6, Bộ Lao động dự kiến sẽ công bố tỷ lệ thấp nghiệp tháng Năm ở mức 20%; con số này tháng Ba là 4,4% và tháng Tư là 14,7%.

Thứ ba, phản ứng của Tổng thống Trump trước các cuộc biểu tình nêu trên có thể thổi bùng một làn sóng phẫn nộ mới. Phát biểu tại Vườn Hồng ngày 1/6 trước khi đến Nhà thờ St. John, ông chủ Nhà Trắng đã an ủi gia đình người quá cố, kêu gọi các Thống đốc bang điều động lực lượng Vệ binh Quốc gia để trấn áp người biểu tình bạo loạn và sẽ triển khai Quân đội Mỹ nếu cần thiết.

Tổng thống Donald Trump phát biểu tại Vườn Hồng ngày 1/6. (Nguồn: Reuters)

Ngọn lửa khó dập

Tuy nhiên, câu nói “Cho đến lúc này, những ngày vĩ đại nhất của chúng ta vẫn còn ở phía trước” trong bài phát biểu trên sẽ không còn chính xác nếu ông Trump tiếp tục cứng rắn thay vì đối thoại, tìm hiểu tâm tư và xem xét đáp ứng yêu cầu chính đáng của đoàn người biểu tình. Nếu không được xử lý triệt để, tình trạng bạo động kéo dài có thể khiến ông đánh mất tất cả, dù đó là di sản nhiệm kỳ sóng gió hay cơ hội tái cử vào tháng 10 tới.

Thứ nhất, tình trạng biểu tình, bạo loạn, với lượng lớn người dân đồng loạt đổ ra đường sẽ khiến nỗ lực kiểm soát đại dịch Covid-19 khó khăn hơn. Những ngày qua, số ca nhiễm mới tại Mỹ đang giảm dần và con số này ngày 1/6 là 16.070, thấp hơn nhiều so với mức cao điểm nhất 36.137 người (24/4) hay gần đây nhất là 23.800 người (30/5). Tuy nhiên, việc đoàn người biểu tình đổ ra đường một cách hỗn loạn, không có biện pháp bảo vệ hiệu quả sẽ khiến tình trạng xấu đi, trong bối cảnh nền y tế cộng đồng tại Mỹ đang ngày một quá tải trước lượng lớn bệnh nhân Covid-19.

Thứ hai, nó có thể “đóng khung” nhiệm kỳ của ông Trump theo cách không mong muốn. Cử tri có xu hướng bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng tiêu cực hơn là tích cực. Ví dụ, ấn tượng lớn nhất của nhiều người Mỹ về cố Tổng thống Richard Nixon chủ yếu là về vụ bê bối, thay vì kết quả tích cực từ các chính sách lớn như chính sách détente (hòa hoãn), giúp tránh đối đầu trực diện và giảm căng thẳng với Liên Xô hay chuyến thăm Trung Quốc năm 1972. Rõ ràng ông Donald Trump chẳng mong nhiệm kỳ sóng gió của mình lại kết thúc bằng một nốt trầm, đậm tới vậy, nhất là khi ông đang mong muốn có nhiệm kỳ thứ hai.

Thứ ba, tình trạng bạo động kéo dài, chưa được giải quyết triệt để sẽ tác động tiêu cực tới hành trình tái cử của ông. Kết quả thăm dò ngày 1/6 của ABC News và The Washington Post cho thấy cựu Phó Tổng thống Joe Biden đang dẫn trước Tổng thống Donald Trump 10 điểm, tăng 8 điểm kể từ cuộc khảo sát gần nhất hồi tháng 3. Sự tăng vọt trong tỷ lệ ủng hộ ông Biden cho thấy nhiều cử tri đang bày tỏ thái độ chưa hài lòng trong cách chính quyền phản ứng trước đại dịch Covid-19.

Đáng chú ý, tâm điểm về quyền lợi của người da màu đang tạo lợi thế cho ông Biden. Trước biểu tình, ông đã nhận được sự tán thành của cử tri da màu cao và trong cuộc khảo sát vừa rồi, tỷ lệ ủng hộ của cộng đồng này đã tăng vọt, đạt mức 89%, chỉ ít nhiều thua kém Tổng thống Barack Obama. Thêm vào đó, ông Biden cũng được nhiều cử tri nữ (62%) và gốc Hispanic (69%) ủng hộ.

Trong bối cảnh đó, Tổng thống Donald Trump sẽ có nhiều việc phải làm để củng cố lòng tin người dân, giành lại sự ủng hộ của cử tri, đưa nước Mỹ tiến về “những ngày vĩ đại nhất ở phía trước”.

Phan Quân

Phan Quân