Bàn về tính độc lập của kiểm toán viên

Ý kiến của kiểm toán viên (KTV) trên báo cáo tài chính (BCTC) có thể ảnh hưởng rất lớn đến các nhà quản lý, nhà đầu tư, ngân hàng... Vì thế, KTV cần tuân thủ theo những yêu cầu, nguyên tắc về các chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp. Trong đó, yếu tố đầu tiên và quan trọng là tính độc lập của KTV.

Tính độc lập - chuẩn mực của nghề kiểm toán

Yêu cầu tính độc lập đặt ra cho KTV phải trung thực, có tính trách nhiệm và không bị tác động bởi bất cứ yếu tố khách quan hay chủ quan nào. Năm 1991, thị trường dịch vụ kiểm toán độc lập đã được hình thành với sự ra đời của Công ty Dịch vụ Kiểm toán và Công ty Dịch vụ Kế toán. Theo thống kê của Bộ Tài chính, tính đến ngày 20-5-2022 có hơn 200 doanh nghiệp (DN) kiểm toán trên cả nước, với hơn 2.500 người có chứng chỉ KTV và đã đăng ký hành nghề. Cùng với sự phát triển của hoạt động kiểm toán độc lập, yêu cầu về chất lượng kiểm toán ngày càng cao và điều đó càng đòi hỏi đội ngũ KTV độc lập cần tuân thủ các nguyên tắc nghề nghiệp một cách chặt chẽ. Ngày 8-5-2015, Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 70/2015/TT-BTC kèm theo chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế toán, kiểm toán. Thông tư đề cập cách tiếp cận tính độc lập cũng như các nguy cơ ảnh hưởng tới tính độc lập. Chuẩn mực yêu cầu: “Thành viên nhóm kiểm toán, các DN kiểm toán và các công ty mạng lưới phải duy trì tính độc lập đối với khách hàng kiểm toán”.

Đoàn cán bộ kiểm toán Nhà nước thực hiện kiểm toán việc quản lý nguồn nước lưu vực sông Mê Công. Ảnh: MINH THÚY

Tính độc lập được đề cập ở đây bao gồm hai dạng: Thứ nhất, độc lập về tư tưởng, đây là trạng thái tư tưởng cho phép KTV đưa ra các xét đoán chuyên môn và hành động một cách chính trực, vận dụng được tính khách quan cũng như thái độ hoài nghi nghề nghiệp để tiến hành cuộc kiểm toán. Thứ hai, độc lập về hình thức, là việc KTV cần tránh các tình huống sự kiện mà một bên thứ ba độc lập với đầy đủ thông tin có thể kết luận tính khách quan và chính trực của công ty kiểm toán và KTV không được bảo đảm. Chuẩn mực cũng yêu cầu khi không có các biện pháp thích hợp có thể thực hiện để làm giảm hoặc loại bỏ các nguy cơ, DN kiểm toán cần xem xét đến việc chấm dứt cuộc kiểm toán.

Rủi ro từ môi trường kinh doanh phụ thuộc vào mối quan hệ

Tuy nhiên, hiện nay vẫn có không ít vụ việc làm giảm uy tín cũng như chất lượng kiểm toán mà xuất phát phần lớn từ việc ảnh hưởng của tính độc lập KTV. Đặc thù của kiểm toán Việt Nam là môi trường kinh doanh còn phụ thuộc quá nhiều vào những mối quan hệ nên KTV vẫn chưa thể tuân thủ tốt tính độc lập. Một đặc điểm có thể nhận thấy nữa là vấn đề nắm giữ lợi ích tài chính hay các mối quan hệ kinh doanh, cơ hội việc làm trong tương lai đã tác động không nhỏ đến tính độc lập của KTV hiện nay. Việc nắm giữ lợi ích tài chính ở công ty khách hàng có thể làm phát sinh nguy cơ do tư lợi. Cùng với đó còn những rủi ro khác như: Thành viên nhóm kiểm toán có quan hệ gia đình với nhân viên của công ty khách hàng; nhân viên dịch chuyển vị trí công tác từ DN kiểm toán sang công ty khách hàng hoặc ngược lại. Các cuộc đàm phán hoặc phỏng vấn giữa hai bên có thể xảy ra để tạo thuận lợi cho sự chuyển dịch nhân viên đó. Đây là cơ hội xuất hiện đe dọa tới tính độc lập của KTV.

Hiện nay, các công ty kiểm toán thường khá sát sao trong việc bảo đảm tính độc lập về hình thức cho KTV. Ví dụ, trong một cuộc kiểm toán, các KTV có mối quan hệ kinh doanh hay nắm giữ cổ phần, có mối quan hệ gia đình với khách hàng đều không được tham gia cuộc kiểm toán. Tính độc lập của KTV ngày càng được quan tâm nhiều, đồng thời được điều tiết bởi các văn bản pháp luật và chuẩn mực một cách nghiêm ngặt hơn. Việc thắt chặt đó làm giảm bớt nguy cơ vi phạm tính độc lập, giúp nâng cao chất lượng cuộc kiểm toán và độ tin cậy của các báo cáo kiểm toán được đưa ra bởi các KTV.

TS NGUYỄN THỊ MỸ