Bản hùng ca 80 năm: Đường lối đổi mới mang tầm vóc lịch sử

Nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật

Năm 1986, cả nước hướng về Đại hội VI, gửi gắm bao kỳ vọng: Đảng sẽ đưa đất nước vượt qua khủng hoảng về kinh tế - xã hội.

Trong diễn văn khai mạc Đại hội, Ủy viên Bộ Chính trị Nguyễn Văn Linh nhấn mạnh: “Đại hội lần thứ VI này phải đánh dấu sự đổi mới của Đảng ta về tư duy, phong cách, tổ chức và cán bộ. Đó là đòi hỏi bức thiết của đất nước”, ông nói.

Tổng Bí thư Trường Chinh đọc Báo cáo Chính trị nhấn mạnh yêu cầu “nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật”.

Tổng Bí thư Trường Chinh tại Đại hội VI của Đảng. Ảnh: TTXVN

Theo ông Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, yêu cầu “nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật” được Tổng Bí thư Trường Chinh nêu ra có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.

Ở thời điểm kinh tế - xã hội nước ta gặp nhiều khó khăn, phải nhìn thẳng vào thực tế những hạn chế, yếu kém, để đổi mới tư duy, có quyết sách phù hợp, đưa đất nước vượt qua khủng hoảng.

Một trong những sự kiện tác động sâu sắc đến quan điểm của các nhà lãnh đạo, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp thiết cần “nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật” được ông Doanh nêu ra là “sự kiện ở Đà Lạt” vào năm 1983.

Theo ông, tháng 7/1983, nhiều lãnh đạo Đảng và Nhà nước trong đó có Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Trường Chinh đi nghỉ ở Đà Lạt.

Khi đó, Bí thư Thành ủy TPHCM Nguyễn Văn Linh và các lãnh đạo thành phố sắp xếp cho một số giám đốc xí nghiệp sản xuất, kinh doanh hiệu quả lên Đà Lạt báo cáo trực tiếp với lãnh đạo Trung ương về tình hình sản xuất kinh doanh và đề đạt nguyện vọng của cơ sở… Ông Nguyễn Văn Linh sau đó mời lãnh đạo Đảng, Nhà nước thăm cơ sở chế biến tơ tằm và xí nghiệp chè của TPHCM đặt tại Bảo Lộc (Lâm Đồng).

Từ các chuyến đi khảo sát thực tế, ông Trường Chinh nhận thấy, vấn đề không chỉ là một vài cách thức quản lý kém hiệu quả, mà đã đến lúc phải xem lại cả hệ thống quan điểm về quản lý kinh tế.

Ông Võ Đại Lược nguyên thành viên nhóm nghiên cứu của Tổng Bí thư Trường Chinh, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Thế giới kể, ở thời điểm đó, để tháo gỡ khó khăn, vượt qua khủng hoảng, nhiều nơi đã tìm hướng đi mới bằng các cuộc “phá rào”.

Tiêu biểu là những trường hợp “khoán chui” ở Hải Phòng năm 1980; khoán ở Xí nghiệp Đánh cá Côn Đảo, Vũng Tàu; khoán ở Công ty Xe khách miền Đông Nam Bộ; thu mua lương thực ở Công ty Kinh doanh Lương thực TPHCM; phá giá thu mua lúa ở An Giang; áp dụng cơ chế giá thị trường ở Long An... Những thành công của các cuộc “xé rào” đã cung cấp thực tiễn sinh động, làm thay đổi tư duy của các nhà lãnh đạo.

Sau đổi mới năm 1986, kinh tế - xã hội TPHCM đã có bước phát triển mạnh mẽ. Ảnh: Chinhphu.vn

Tháng 7/1986, Tổng Bí thư Lê Duẩn từ trần, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Trường Chinh được bầu làm Tổng Bí thư. Ông Võ Đại Lược kể, lúc đó, các cơ quan cũng đã soạn dự thảo Văn kiện để trình ra Đại hội VI theo quan điểm cũ, tức là nặng về tính kế hoạch, chỉ có chút ít tính thị trường.

Khi xem xét dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội VI, Tổng Bí thư Trường Chinh và nhóm nghiên cứu nhận thấy, dự thảo còn xa mới thể hiện được các quan điểm đổi mới, nhất là đổi mới tư duy kinh tế.

Cuối tháng 8/1986, Tổng Bí thư Trường Chinh chủ trì cuộc họp quan trọng của Bộ Chính trị bàn về các quan điểm kinh tế. Tại đây, các nhà lãnh đạo đi đến thống nhất trong cải tạo xã hội chủ nghĩa, phải xác định cơ cấu kinh tế nhiều thành phần là một đặc trưng của thời kỳ quá độ, cho phép kinh tế tư nhân phát triển.

Bên cạnh đó, khi lấy kế hoạch là trung tâm, phải đồng thời sử dụng đúng đắn các quan hệ hàng hóa tiền tệ. Với kết luận này, toàn bộ đường lối kinh tế của Việt Nam đã thay đổi. Trong đó đổi mới lớn nhất được xác định là xóa bỏ cơ chế kế hoạch tập trung bao cấp chuyển sang nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần.

Mở ra giai đoạn phát triển mới

Ngày 15/12/1986, từ Hội trường Ba Đình, nơi tổ chức Đại hội, Tổng Bí thư Trường Chinh phát đi lời hiệu triệu “nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật”… Báo cáo Chính trị do Tổng Bí thư Trường Chinh trình bày đã thẳng thắn đánh giá, suốt 5 năm qua, lĩnh vực phân phối, lưu thông luôn luôn căng thẳng và rối ren. Việc giải quyết vấn đề giá, lương, tiền đã phạm sai lầm.

Trong khi đó, cơ chế tập trung quan liêu, bao cấp về căn bản chưa bị xóa bỏ. Cơ chế mới chưa được thiết lập đồng bộ. Nhiều chính sách, thể chế đã lỗi thời chưa được thay đổi, một số thể chế quản lý mới còn chắp vá, không ăn khớp, thậm chí trái ngược nhau. Tình trạng tập trung quan liêu còn nặng, đồng thời hiện tượng vô tổ chức, vô kỷ luật cũng khá phổ biến.

Đặc biệt, Báo cáo Chính trị cũng nêu rõ, một số ngành và địa phương, cơ sở đã tiến hành những cuộc thử nghiệm, tìm tòi về cách làm ăn mới nhằm khai thác khả năng tiềm tàng của nền kinh tế để phát triển sản xuất, cải tiến lưu thông, phân phối, đáp ứng nhu cầu đời sống nhân dân.

Từ đây, Tổng Bí thư Trường Chinh nhấn mạnh, phải nghiên cứu những kinh nghiệm sáng tạo của các cơ sở và địa phương, lắng nghe ý kiến của quần chúng, của các chuyên gia và cán bộ khoa học.

Qua thảo luận, với tinh thần đổi mới, Đại hội thống nhất thông qua Nghị quyết, trong đó nhấn mạnh việc đổi mới cơ chế quản lý kinh tế nhằm tạo ra động lực thúc đẩy các đơn vị kinh tế và quần chúng lao động hăng hái phát triển sản xuất, nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế; kiên quyết xóa bỏ cơ chế tập trung quan liêu, bao cấp.

Để tăng nhanh khối lượng hàng hóa lưu thông, phải mở rộng giao lưu hàng hóa, bãi bỏ các biện pháp cấm đoán, chia cắt thị trường theo địa giới hành chính.

Sau khi Đại hội VI kết thúc, tinh thần đổi mới không chỉ dừng lại trong Nghị quyết, mà thực sự đi vào đời sống bằng những chính sách táo bạo, quyết liệt và thiết thực. Một trong những chuyển biến rõ nét nhất là ở lĩnh vực nông nghiệp, nơi những hợp tác xã “khoán chui” năm nào giờ đã trở thành mô hình chuẩn, được nhân rộng toàn quốc theo Chỉ thị 100 và sau này là Nghị quyết 10.

Từ chỗ thiếu đói triền miên, Việt Nam nhanh chóng trở thành nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Nông dân no bụng, hàng triệu hộ gia đình có của ăn của để, hàng hóa dồi dào, kinh tế tiểu thương hồi sinh - tất cả đều bắt nguồn từ bước ngoặt 1986.

Từ đường lối đổi mới của Đại hội VI, kinh tế - xã hội của đất nước đã có bước phát triển mạnh mẽ. Ảnh: Phạm Nguyễn

Theo ông Lê Đăng Doanh, từ sau Đại hội VI, các thành phần kinh tế ngoài quốc doanh bắt đầu được thừa nhận. Doanh nghiệp tư nhân, kinh tế hộ gia đình... từng bước được pháp lý hóa, tạo nên sự đa dạng cho nền kinh tế thị trường. Đặc biệt, năm 1987, Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam được ban hành tạo ra nền tảng pháp lý thu hút các nhà đầu tư nước ngoài.

Từ đường lối đổi mới của Đại hội VI, Việt Nam không chỉ thoát khỏi khủng hoảng, mà còn mở ra một giai đoạn phát triển mạnh mẽ và hội nhập sâu rộng vào dòng chảy của thời đại.

Ông Vũ Văn Phúc, nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương, đánh giá, công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo là lựa chọn mang tính lịch sử, là sự nghiệp sáng tạo vĩ đại mang tầm vóc lịch sử, có ý nghĩa to lớn, phù hợp với thực tiễn Việt Nam, quy luật, xu thế phát triển chung của thời đại.

Văn Kiên