Bàn cách 'lợi dụng' lũ Đồng bằng sông Cửu Long

Dù ngành chức năng đã có những khuyến cáo rất cụ thể về sản xuất lúa vụ thu đông ở vùng ĐBSCL nhưng dường như việc thực hiện đúng theo khuyến cáo chưa được triệt để. Ý kiến của ông về vấn đề này?

- Trước đây, khi hệ thống đê bao vùng ĐBSCL chưa được xây dựng và hoàn thiện, ngành chức năng, các địa phương không khuyến khích nông dân xuống giống vụ lúa thu đông vì thời điểm thu hoạch thường trùng với mùa lũ. Mấy năm gần đây, khi hệ thống đê bao ở một số địa phương dần hoàn thiện, Cục Trồng trọt mới đưa ra khuyến cáo có thể mở rộng diện tích lúa thu đông ở những vùng đáp ứng đủ điều kiện hạ tầng (có đê bao ngăn mặn, lũ); còn những vùng không có đủ điều kiện tuyệt đối không nên xuống giống vụ lúa thu đông mà chuyển sang các cây trồng khác thích ứng được với mùa lũ hoặc nuôi trồng thủy sản.

TS.Trần Ngọc Thạch (phải) tìm hiểu mô hình sản xuất giống lúa OM 5954. Ảnh: Minh Huyền

Tuy nhiên, do năng suất lúa vụ thu đông thường cao hơn vụ lúa hè thu nên nhiều nông dân vẫn xuống giống gieo cấy, bất chấp khuyến cáo của ngành chức năng. Năm nay, lũ cao hơn so với mọi năm nên thiệt hại của nông dân cũng lớn hơn.

Có thể thấy, những định hướng sản xuất phù hợp với tình hình thời tiết, khí hậu đã được đề xuất, nhưng các địa phương chưa giám sát thật chặt chẽ việc sản xuất, để nông dân xuống giống lúa ở những diện tích không phù hợp. Cho đến nay, vẫn chưa có chế tài nào để xử lý vấn đề vượt khuyến cáo nên cũng khó cho ngành chức năng, các địa phương.

Theo ông, trong khu vực ĐBSCL, nơi nào phù hợp với việc làm lúa vụ thu đông?

- Những địa phương có địa hình đất cao, không bị ảnh hưởng nhiều bởi lũ như Sóc Trăng, Bạc Liêu, Vĩnh Long, Trà Vinh có thể xuống giống vụ thu đông; những vùng trũng, ngập sâu như Đồng Tháp, An Giang, Long An thì không nên xuống giống. Tuyệt đối phải tuân thủ nguyên tắc, gieo trồng lúa thu đông ở những diện tích đã có hệ thống đê bao.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, sản xuất lúa ở ĐBSCL nên đi theo hướng nào?

- Phải khẳng định, Bộ NNPTNT, Cục Trồng trọt đã phối hợp với ngành thủy lợi, khí tượng thủy văn dự báo rất tốt về vấn đề lũ trong khu vực, từ đó đưa ra bản đồ xuống giống lúa vụ thu đông đến từng huyện, xây dựng cả bản đồ giống cho phù hợp với nguyên tắc, chỉ trồng lúa vụ thu đông ở những nơi đủ điều kiện cho phép. Tinh thần sống chung với lũ, nương theo lũ được thể hiện rất rõ. Ngay cả cơ cấu giống, Cục Trồng trọt cũng xây dựng bộ giống cho từng địa phương, với nguyên tắc sử dụng giống chất lượng cao, thời gian sinh trưởng ngắn để chạy đua với lũ.

Người dân xã Vĩnh Gia, huyện Tri Tôn (An Giang) thu hoạch lúa chạy lũ. Ảnh: Huỳnh Xây.

Nhưng có một thực tế là, các địa phương chưa thực sự bám sát chỉ đạo này của Bộ NNPTNT để từ đó khuyến cáo, giám sát người dân thực hiện sản xuất cho phù hợp. Thực tế, địa hình của khu vực ĐBSCL rất đa dạng, vì vậy, các địa phương nên vận dụng linh hoạt bản đồ xuống giống, áp dụng cơ cấu sản xuất hợp lý thì mới tận dụng được những mặt tích cực mà mùa lũ mang lại, thay vì sản xuất một cách bị động như hiện nay.

Lũ với người dân ĐBSCL dường như ngày càng có tác động tiêu cực, nhận định của ông về vấn đề này như thế nào?

Người dân đồng bằng, chính quyền các địa phương, ngành chức năng luôn nhìn nhận lũ ở ĐBSCL trên hai phương diện. Mặt tích cực là lũ bồi đắp lượng phù sa khổng lồ cho đồng bằng, giúp vệ sinh đồng ruộng, mang lại nguồn lợi thủy sản dồi dào. Cả ngàn đời nay, người dân đồng bằng sống cùng mùa lũ, mưu sinh cùng lũ.

Mặt tiêu cực của lũ là làm ngập lụt diện tích lúa, nhưng cái này có thể khắc phục từ chính tư duy sản xuất của con người. Lũ mùa nào cũng có, dù cao hay thấp, cái chúng ta cần làm là sản xuất nương theo từng con nước. Theo tôi, người nông dân, các địa phương đừng đặt quá nặng trách nhiệm vào cây lúa, hãy kiên quyết chuyển đổi một vụ lúa sang các cây – con khác. Tôi được biết, nhiều địa phương trong vùng ĐBSCL đã xây dựng được những mô hình nuôi cá, tôm càng xanh rất hiệu quả trong mùa nước nổi; chúng ta nên nhân rộng cách làm này, thay vì chỉ trông chờ vào một vụ lúa thu đông.

Biến đổi khí hậu, thiên tai ngày càng diễn biến phức tạp, vì vậy, nông dân, các địa phương ở ĐBSCL phải bám sát các định hướng sản xuất của Cục Trồng trọt, tìm một cơ cấu sản xuất phù hợp cho mùa lũ. Chúng ta phải thích ứng với lũ, tận dụng nó để mang lại lợi nhuận chứ không phải chỉ đối phó bằng một con đê.

Xin cảm ơn ông.

Anh Thơ (thực hiện)