Bài học hữu ích cho Mỹ từ các quốc gia thu hẹp vai trò cảnh sát

Tổng thống Mỹ Donald Trump (giữa) tại lễ ký sắc lệnh cải tổ cảnh sát ở Washington DC., ngày 16/6. Ảnh: AFP/TTXVN

Ngày 16/6, Tổng thống Mỹ Donald Trump ký sắc lệnh cải cách ngành cảnh sát. Sắc lệnh này ưu tiên các khoản ngân sách liên bang của Bộ Tư pháp cho các sở cảnh sát tìm kiếm thông tin độc lập và chứng nhận rằng "họ đáp ứng các tiêu chuẩn cao về sử dụng các kỹ thuật và đào tạo giảm leo thang". Một trong những tiêu chuẩn bao gồm việc cấm sử dụng kỹ thuật kẹp cổ từng gây tranh cãi sau khi động tác này dẫn tới cái chết của một vài công dân Mỹ gốc Phi.

Sắc lệnh của Tổng thống Trump cũng cho phép các sở cảnh sát phối hợp với các chuyên gia về sức khỏe tinh thần, phụ trách các vấn đề vô gia cư, lạm dụng chất gây nghiện để giúp xử lý những tình huống phức tạp. Không chỉ vậy, sắc lệnh khuyến khích lập cơ sở dữ liệu để theo dõi các cảnh sát bị cáo buộc lạm dụng vũ lực nhằm ngăn họ chuyển sang đơn vị khác làm việc.

Người dân biểu tình phản đối hành động của cảnh sát dẫn đến cái chết của công dân da màu George Floyd, tại New York, Mỹ ngày 31/5. Ảnh: THX/TTXVN

Mỹ không phải là quốc gia đầu tiên trên thế giới cải tổ ngành cảnh sát. Tại châu Âu, chính phủ các nước đã có những sáng kiến nhằm thu hẹp vai trò của cảnh sát và chú trọng hơn vào các dịch vụ khác để giải quyết những vấn đề như sức khỏe tâm lý, tình trạng vô gia cư…

Các nhà nghiên cứu cho biết Mỹ có thể lấy những nước châu Âu như Thụy Sĩ, Phần Lan hay Anh làm hình mẫu trong cải cách ngành cảnh sát.

“Cảnh sát Mỹ có thể học cách tiếp cận hài hòa hơn khi phục vụ cộng đồng”, Megan O’Neill – chuyên gia về trị an cộng đồng tại Đại học Dundee (Scotland) – nhận định.

Bà giải thích tại phần lớn các quốc gia châu Âu, cảnh sát chỉ là một phần giải pháp đối với các vấn đề xã hội: "Không phải kiểu nơi nào có vấn đề thì gọi cảnh sát đến. Mà là nếu có vấn đề, hãy phối hợp với nhau để tìm ra giải pháp. Cảnh sát chỉ là một phần nhỏ trong một loạt nhân tố giải quyết các vấn đề xã hội”. Tuy nhiên, bà O’Neill cũng chỉ ra sáng kiến này sẽ tốn kém.

Bà nói: “Điều còn thiếu trong các cuộc thảo luận gần đây là chúng ta không thể lấy tiền đầu tư cho cảnh sát chuyển sang chỗ khác. Toàn bộ hệ thống cần phải được hỗ trợ tốt và quá trình chuyển đổi này rất tốn kém...”.

“Đối với người Mỹ, thông điệp then chốt ở đây là: Đầu tư cho dịch vụ công”, Elizabeth Aston – Giám đốc Viện Nghiên cứu Trật tự trị an Scotland – kết luận.

Những khoản cắt giảm ngân sách cho dịch vụ tâm lý tại Mỹ đã khiến cho cảnh sát có vai trò ngày càng lớn trong xử lý những trường hợp có vấn đề về sức khỏe tâm thần. Theo thống kê, khoảng 10% các trường hợp cần cảnh sát xử lý có liên quan tới những người gặp vấn đề tâm thần.

Một phân tích của tờ Washington Post cho thấy 25% những người bị cảnh sát bắn và thiệt mạng tại Mỹ trong nửa năm 2015 đều trải qua khủng hoảng tâm lý. Một số địa phương đã mở khóa huấn luyện cho các sĩ quan và thành lập đội can thiệp khủng hoảng để có thể phản ứng trước các cuộc khủng hoảng tâm thần.

Cảnh sát Seattle cầm gậy dàn thành hàng rào chặn người biểu tình. Ảnh: Reuters

Thụy Điển: Xe cấp cứu tâm lý

Tại Thụy Điển, trong một số trường hợp khẩn cấp liên quan đến sức khỏe tâm thần, các chuyên gia tâm lý sẽ được cử đến phối hợp cùng cảnh sát hay thậm chí thế luôn chỗ của họ.

Chính phủ nước này đã bắt đầu triển khai đội ngũ chuyên gia tâm lý từ năm 2015 trên khắp nẻo đường tại thủ đô Stockholm. “Nếu như gặp một bệnh nhân có vấn đề về tâm lý khẩn cấp, chính các chuyên gia sức khỏe được đào tạo chuyên nghiệp mới là người có thể xử lý”, Andreas Carlborg – Giám đốc Viện Tâm lý North Stockholm – cho hay.

Xe cấp cứu tâm lý Stockholm – luôn túc trực sẵn hai y tá chuyên môn và một lái xe – là công cụ để giải phóng nguồn lực của cảnh sát, cho phép các sĩ quan tập trung vào lĩnh vực mà họ được huấn luyện. Một nhà phân tích cho rằng việc giải quyết các trường hợp khẩn cấp liên quan đến người gặp vấn đề về tâm lý bằng chuyên gia y tế thay vì cảnh sát sẽ giúp mở ra một môi trường an toàn và thiện chí đối thoại.

Scotland: Phản ứng giảm thiểu bạo lực

Hình ảnh thân thiện của cảnh sát Scotland. Ảnh: Scotman

Năm 2005, Glassgow bị gọi là “thủ phủ giết người tại châu Âu”. Đứng trước tỷ lệ giết người cao và văn hóa rượu cùng bạo lực khét tiếng, cảnh sát nước này đã quyết định thử một sáng kiến mới. Họ thành lập một đơn vị phản ứng giảm thiểu bạo lực, với quan điểm rằng hành vi bạo lực có thể lây từ người này sang người khác. Để khống chế nó, bạn cần phải gián đoạn chuỗi lây truyền và tập trung ngăn chặn.

Các bác sĩ, y tá, nhân viên y tế tới các trường học trên khắp cả nước, chia sẻ những câu chuyện, hình ảnh kinh hoàng về bệnh nhân sau khi tham gia một cuộc ẩu đả có vũ khí. Các cựu tù nhân đi tới những khu cấp cứu bệnh viện để tiếp cận người vi phạm. Lấy cảm hứng từ một chương trình thanh niên tại Los Angeles, cảnh sát Scotland mở các quán cà phê mang tên "Street and Arrow", trong đó nhân viên là những cựu tù nhân có thể hướng dẫn hay tư vấn tâm lý tại chỗ.

Tính đến thời điểm hiện tại, tỷ lệ giết người tại Glassgow giảm một cách đáng kể. Mặc dù chưa rõ đơn vị giảm thiểu bạo lực đóng góp lớn đến đâu cho kết quả này, song mô hình đã thu hút sự quan tâm của lực lượng cảnh sát một số quốc gia khác như Canada hay New Zealand.

Thụy Sĩ: Hạn chế hình phạt tù

Một số quốc gia như Thụy Sĩ cho biết họ muốn hạn chế phạt tù đối với những người phạm tội lần đầu. Năm 2007, Thụy Sĩ thay đối hệ thống pháp lý nước này sau khi giới chức nhận thấy những mức án tù ngắn hạn không có tác dụng mấy đối với việc ngăn ngừa tội phạm phạm pháp lần sau và có thể thậm chí phản tác dụng.

“Chia tay nhà tù” là tiêu đề một bài viết trên báo Neue Zürcher Zeitung năm 2007. Những người bị kết tội sẽ bị phạt hành chính hoặc phải lao động công ích thay vì ngồi tù. Bên cạnh đó, đề xuất còn cho phép phạm nhân có mức án thấp ra ngoài làm việc ban ngày, giúp họ giữ việc làm.

Nhà tù ngăn nắp tại Thụy Sĩ. Ảnh: Le News

Phần Lan: Xử lý tình trạng vô gia cư

Phần Lan là ví dụ điển hình ở châu Âu trong xử lý tình trạng vô gia cư. Ban đầu, chính phủ nước này sẽ hỗ trợ những người vô gia cư có chỗ ở ổn định, lâu dài. Từ đó, những người vô gia cư sẽ được quyền tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ khác, ví dụ như tư vấn về lạm dụng chất gây nghiện hay vị trí việc làm. Phần Lan là quốc gia duy nhất trong Liên minh châu Âu có tỷ lệ người vô gia cư giảm. Kể từ khi ra mắt chương trình đầu tiên vào năm 2008, số người vô gia cư đã giảm hơn 42%.

Giải quyết tình trạng vô gia cư đã giúp ngăn chặn vòng luẩn quẩn mà trong đó, những người ra tù chật vật trong tìm chỗ ở, việc làm và tiếp tục gây rối.

Mục tiêu chính sách tội phạm của quốc gia này được tóm tắt trong khẩu hiệu: Chính sách phát triển xã hội tốt là chính sách hình sự tốt nhất.

Anh và xứ Wales: Giám sát độc lập

Anh và xứ Wales có tổng cộng 43 đơn vị cảnh sát chịu sự giám sát của Thanh tra Cảnh sát Hoàng gia (HIC) – một tổ chức độc lập phụ trách thanh tra, báo cáo và đưa ra đề xuất cho các hoạt động của cảnh sát. Ông Lawrence Sherman, nhà tội phạm học của Đại học Cambridge, cho hay cơ quan giám sát này có thể chấn chỉnh cảnh sát bằng cách giảm một nửa ngân sách cho lực lượng này.

Hồng Hạnh/Báo Tin tức