Bài ca Takano Isao

Tháng 3-2019, bạn bè, đồng nghiệp một thuở trở về xứ Lạng, kể cho thế hệ trẻ nghe chuyện nhà báo Nhật Bản hy sinh anh dũng 40 năm trước. Đặc biệt, chuyến trở về Việt Nam lần này có nhà báo Nakamura Goro – người bạn thân và là người đã kề vai sát cánh với Takano trong những ngày bất chấp hiểm nguy đưa tin về chiến sự ở Việt Nam. Ông cũng là người chứng kiến phút giây bạn mình ngã xuống trong cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới phía Bắc nước ta đầu năm 1979.

Takano Isao là nhà báo quốc tế duy nhất hy sinh trong cuộc chiến này và cũng là nhà báo quốc tế cuối cùng hy sinh trong các cuộc chiến tranh tại Việt Nam. Trong chiến tranh biên giới phía Bắc, Takano tác nghiệp với tư cách phóng viên đặc vụ Báo Akahata – cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Nhật Bản.

Ngày 7-3-1979, Takano cùng nhà báo Nakamura lên đường đến thị xã Lạng Sơn để ghi nhận, đưa tin về việc quân Trung Quốc rút khỏi Việt Nam như những gì Tân Hoa Xã tuyên bố trước đó hai ngày (tức 5-3). Nhưng đến nơi họ thấy bên kia sông Kỳ Cùng, thỉnh thoảng tiếng pháo vẫn dội lên từng hồi khiến đoàn nhà báo nhìn nhau lo lắng. Thấy mọi người rúm ró, ngã nháo nhào mỗi đợt nghe tiếng pháo kích từ xa vọng lại, Takano hét lớn: “Nếu ai cũng cứ sợ như thế thì khi nào đoàn chúng ta mới đến nơi?”.

Nhớ lại giây phút ấy, khuôn mặt hằn dấu thời gian của anh phóng viên Nakamura thuở nào chau lại, xô lệch đau đớn: “Như thể đó là định mệnh. Xe chúng tôi đi trước xe Takano nhưng bị vướng dây điện nên phải dừng lại một lúc. Xe Takano vượt lên và anh ngoái lại chào tôi một cách vui vẻ: “Tớ đi trước nhé!”. Chính vì chạy trước nên đến gần đoạn sông Kỳ Cùng vào buổi chiều cùng ngày, xe Takano hứng trọn loạt đạn phục kích của quân Trung Quốc. Chiếc xe jeep chở anh bị đạn pháo bắn nát.

Khi cầm máy ảnh ghi lại khoảnh khắc những người lính Việt Nam trong xe bắn trả lại địch, Takano trúng đạn vào thái dương. Anh chết tại chỗ nhưng lúc đó mọi người lại giấu tôi. Họ bảo Takano chỉ bị thương nhẹ, không sao cả và giục tôi mau tìm chỗ trốn. Khi thi hài anh được đem về, tôi sững sờ chết lặng. Nỗi phẫn nộ không thể nói thành lời. Tôi không thể tin được quân Trung Quốc vẫn nhắm bắn ký giả nước ngoài vì nhìn vào, ai cũng biết Takano là nhà báo. Anh luôn đeo máy ảnh, mặc áo khoác. Tôi đau đớn và giày vò khủng khiếp vì chẳng khác nào anh ấy chết thay để tôi được sống”.

Lúc nhắm mắt, nhà báo quả cảm ấy vẫn ghì chặt chiếc máy ảnh. Những hình ảnh cuối cùng anh ghi lại là cảnh thị xã Lạng Sơn điêu tàn, là đầu máy xe lửa, là đường phố ngổn ngang...

Takano nằm xuống khi anh mới 36 tuổi, để lại bà mẹ già, người vợ trẻ và đứa con thơ mới 5 tuổi.

Nhạc sĩ Phó Đức Phương sáng tác bài hát “Takano – Nhân chứng quả cảm” kết hợp tài tình giữ điệu hát then của dân tộc Tày và âm nhạc dân gian Nhật. Bài hát là lời mặc niệm, ngợi ca hào sảng mà cũng đầy da diết, cảm động về người phóng viên xứ sở hoa anh đào. “...Chân lý rồi sẽ toàn thắng, tình anh còn mãi nồng thắm, đẹp thay tuổi xuân Takano! Chân lý ngời sáng đường ta, tình anh vượt muôn trùng xa, bạn ơi có nghe chăng một bài ca: Takano!”. Bài hát được bao thế hệ sinh viên trong nước hát vang như một khúc hát keo sơn về tình hữu nghị của hai nước Việt – Nhật. Ca sĩ Ái Vân từng biểu diễn bài hát này tại Nhật vào cuối năm 1979, tạo nên tiếng vang lớn với người dân nơi đây.

Cũng tại chuyến trở về Việt Nam nhân dịp tròn 40 năm ngày Takano hy sinh, nhiều tư liệu, bức ảnh quý về anh, đặc biệt là trước thời khắc anh hy sinh được trưng bày tại trường Đại học Xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh và Đại học Xã hội và Nhân văn Hà Nội. Dự kiến sắp tới, cuốn nhật ký “Lạng Sơn, ngày 7 tháng 3” của nhà báo Takano và cuốn sách về cuộc đời anh sẽ được ấn hành tại Việt Nam.
Phan Thi Uyên