Bài 1: Thách thức cũng là cơ hội
Quảng Ninh hiện có 4 đơn vị sự nghiệp công lập văn hóa; trong đó có 2 đơn vị tự chủ 100% kinh phí chi thường xuyên, 1 đơn vị tự chủ 30%, 1 đơn vị tự chủ 20%. Bảo tàng Quảng Ninh hiện là đơn vị bảo tàng cấp tỉnh duy nhất và là một trong 3 bảo tàng trong toàn quốc tự cân đối thu chi.
Tại Quảng Ninh, “làn gió” tự chủ ở những đơn vị sự nghiệp công lập đã được triển khai từ năm 2015. Các đơn vị văn hóa thời điểm đó cũng đã được giao tự chủ một phần. Tuy nhiên, quá trình này diễn ra rất chậm, kém hiệu quả; dường như câu chuyện tự chủ không phải chuyện của đơn vị mình. Chỉ đến khi được giao tự chủ 100%, thì các đơn vị mới như "bừng tỉnh".
Bảo tàng Quảng Ninh hiện là điểm checkin lý tưởng của du khách.
Từ cắt “bầu sữa” ngân sách...
Đoàn Nghệ thuật tỉnh là một trong những đơn vị “ bừng tỉnh” muộn. Trong 3 năm 2015-2017, khi được giao tự chủ 20%, rồi 30%, lên 50%, anh em trong Đoàn chấp nhận giảm chi thường xuyên để vẫn còn được diễn, dù là sống lay lắt. Đỉnh điểm là năm 2018, khi Đoàn chính thức được giao tự chủ 100%, chẳng còn gì để cắt giảm, nên chỉ trong vòng 5 tháng, 60% diễn viên, nhân viên trong Đoàn nghỉ việc. Đoàn có gần 120 người, là những gương mặt sáng giá của sân khấu kịch, chèo, cải lương tỉnh, chỉ còn lại gần 50 người, trong đó phần lớn là cán bộ khung. Đoàn gần như đến chỗ phải giải thể.
Bà Từ Diệu Hương, Giám đốc Đoàn Nghệ thuật tỉnh, cho biết: Trước nguy cơ xóa sổ, mọi người trong Đoàn, kể cả các nghệ sĩ vốn chỉ đam mê chuyên môn, nay cũng phải biết “hạ chân xuống đất”, tỉnh táo, thực tế, lo mọi thứ có thể, không phải sở trường, trước mắt để tồn tại. Làm sao để được đặt hàng, tìm được việc, có thu nhập; làm sao nhập cuộc thị hiếu âm nhạc đương đại của công chúng, kể cả một bộ phận công chúng dễ dãi; làm sao để cạnh tranh được với các đơn vị nghệ thuật khác… Đây là sự thay đổi về tư duy, khó nhất đối với người nghệ sĩ, nhưng lại là thứ cần nhất ở giai đoạn này.
Một buổi khớp sân khấu của diễn viên Đoàn Nghệ thuật Quảng Ninh.
Đối với Bảo tàng Quảng Ninh, năm 2019 việc giao tự chủ 100% sớm hơn lộ trình ban đầu đề ra đến 6 năm đã khiến đơn vị không khỏi lo lắng, Trước đó, chỉ tiêu giao cho Bảo tàng tự chủ theo lộ trình năm 2019 là 20%, năm 2021 là 50%, năm 2024 là 80%, đến năm 2025 mới tự chủ 100%.
Mỗi năm Bảo tàng cần trên 8 tỷ đồng để chi thường xuyên. Mặc dù 3 năm gần đây, nguồn tự thu của Bảo tàng năm sau cao hơn năm trước, tuy nhiên cũng chỉ đủ chi phần nào hoạt động của đơn vị. Cụ thể năm 2015, năm đầu tiên được giao tự chủ, cũng là năm đầu tiên Bảo tàng có thu, đạt 1,3 tỷ đồng; năm 2016 đạt 2,3 tỷ đồng, năm 2017 đạt 2,8 tỷ đồng, năm 2018 đạt hơn 3 tỷ đồng. Vì thế mà chỉ tiêu giao thu năm 2019 này phải đạt ít nhất hơn 8 tỷ đồng thực sự là một thách thức lớn.
Trước thực tế phải tự lo cho mình, Bảo tàng Quảng Ninh phải phát huy cao độ các hoạt động thu hút du khách, như tăng cường các hoạt động sáng tạo, trải nghiệm, kết nối tour du lịch, mở rộng quảng bá, tích cực phục vụ nhiệm vụ chính trị…
Du khách tham quan Bảo tàng Quảng Ninh.
...Đến việc tự đứng trên đôi chân của mình
Sự vận động "tự cứu mình" của các đơn vị sự nghiệp văn hóa được giao tự chủ đã tìm thấy cơ hội trong thách thức, biến thách thức thành cơ hội. Các đơn vị đã vạch cho mình con đường để đi, có thể đứng vững trên đôi chân của mình. Đến thời điểm này, toàn tỉnh có 4 đơn vị sự nghiệp văn hóa (trực thuộc Sở VH&TT), thì Bảo tàng Quảng Ninh và Đoàn Nghệ thuật tỉnh tự chủ 100%; Trung tâm Văn hóa - Điện ảnh tỉnh tự chủ 30%; Thư viện tỉnh tự chủ 20%.
Bảo tàng Quảng Ninh hiện là đơn vị bảo tàng cấp tỉnh duy nhất trong toàn quốc, cùng với 2 bảo tàng trung ương là Bảo tàng Chứng tích chiến tranh (TP Hồ Chí Minh) và Bảo tàng Điêu khắc Chăm (TP Đà Nẵng) tự cân đối thu chi. Tính đến trung tuần tháng 9 này, Bảo tàng tỉnh đã đạt số thu 8,8 tỷ đồng, cao hơn dự toán cả năm 2019, gấp gần 3 lần so với năm 2018. Theo bà Đỗ Thị Hường, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh: Nguồn thu này chủ yếu đến từ bán vé tham quan. Từ đầu năm đến nay, lượng khách đến Bảo tàng tăng đột biến, đạt trên 200.000 lượt, ngày cao điểm lên đến 5.500 lượt, bằng cả một quý năm 2016.
Từ đầu năm đến nay Bảo tàng Quảng Ninh triển khai nhiều hoạt động trải nghiệm hấp dấn, thu hút du khách trẻ tuổi.
Đối với Đoàn Nghệ thuật tỉnh, năm 2018, riêng phần đơn đặt hàng mang về cho đơn vị trên 6 tỷ đồng. Từ nguồn tiền này, Đoàn đầu tư trang thiết bị, dàn dựng chương trình, tuyển diễn viên trẻ…. Hiện Đoàn có 67 diễn viên, tăng gần 20 diễn viên với thời điểm đầu tự chủ 100% kinh phí.
Đoàn Nghệ thuật tỉnh hiện cũng yên tâm triển khai các hoạt động đáp ứng nhu cầu âm nhạc đương đại cũng như đảm bảo các tác phẩm chuyên sâu, tính nghệ thuật cao để tham gia các sân khấu lớn. Đoàn đảm bảo được đời sống cho anh em, trong đó có những diễn viên trẻ đã nhận được mức cát xê đến 20 triệu đồng/chương trình, cao nhất từ trước đến nay.
Phải khẳng định, tự chủ là hành trình gian nan của bất cứ đơn vị sự nghiệp công lập nào, nhất là với các đơn vị văn hóa. Thực tế, với các đơn vị mạnh dạn đổi mới đã đạt được thành công, từng bước tự chủ, không chỉ đứng vững trên đôi chân của mình, mà còn nâng cao vị thế của đơn vị, phát triển lên tầm cao mới.
Một tiết mục biểu diễn ca múa nhạc đương đại được đánh giá cao của Đoàn Nghệ thuật Quảng Ninh.
