Ba Vì: Nét đẹp văn hóa đầu năm của đồng bào dân tộc thiểu số

Ba Vì là huyện vùng dân tộc miền núi của Thủ đô. Bên cạnh người Kinh thì Ba Vì còn là nơi sinh sống của một số dân tộc anh em, trong đó chiếm số lượng dân số lớn nhất là hai dân tộc Mường và Dao, với tổng số gần 30 nghìn người.

Mỗi dân tộc đều có bản sắc văn hóa riêng làm phong phú thêm kho tàng văn hóa của các dân tộc trên quê hương núi Tản sông Đà. Vào mỗi dịp đầu xuân, những nét đẹp văn hóa truyền thống của mỗi dân tộc lại thể hiện một cách đặc sắc, khơi dậy nét đẹp văn hóa truyền thống, tiêu biểu, góp phần làm phong phú, đậm đà bản sắc văn hóa mỗi dân tộc trên quê hương Ba Vì.

Tết nhảy của người Dao xã Ba Vì, huyện Ba Vì. Ảnh: TL

Hàng năm, cứ vào ngày 14, 15, 16 tháng Giêng, tại Khu di tích lịch sử Đền Hạ, xã Minh Quang, nhân dân trong huyện lại nô nức tổ chức lễ hội tưởng nhớ vị Thánh có công trị thủy, bảo vệ mùa màng để người dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Trong không khí những ngày đầu xuân ấm áp, lộc non cựa mình chào năm mới cũng là lúc hàng nghìn người vui hội khai xuân. Đây là một trong những lễ hội tiêu biểu, đặc sắc của đồng bào dân tộc nơi đây hiện nay còn giữ được gần như nguyên vẹn nét đẹp văn hóa vốn có.

Không trống hội rền vang, không lễ rước hoành tráng, nhưng cả không gian dưới chân núi Ba Vì tưng bừng không khí lễ hội bởi hàng nghìn du khách từ khắp nơi trang nghiêm, kính cẩn xếp hàng làm lễ; bởi tiếng cồng chiêng hào hùng, khỏe khoắn của các chàng trai, cô gái bản Mường; bởi tiếng hò reo từ các trò chơi dân gian truyền thống như ném còn, cồng chiêng, kéo co, bắn nỏ, đẩy gậy...

Sau phần nghi lễ quan trọng thành tâm dâng lễ vật, báo công với Đức Thánh Tản về một năm lao động sản xuất ấm no và ước nguyện năm mới đủ đầy cũng là lúc diễn ra phần hội sôi nổi, vui tươi, lành mạnh với các hình thức diễn xướng cồng chiêng, các làn điệu dân ca, dân vũ, trò chơi độc đáo như tung còn, kéo co... do các nghệ sỹ không chuyên, người dân địa phương thể hiện mang đậm bản sắc văn hóa của đồng bào Mường.

Bên cạnh đó, còn có giao lưu, thi đấu bóng chuyền, bắn nỏ, đẩy gậy và thưởng thức sản vật địa phương. Chỉ chừng ấy thôi cũng đủ để lễ hội Tản Viên Sơn Thánh luôn có “sức sống” mãnh liệt trong tâm thức của mỗi người dân địa phương, du khách thập phương vào mỗi dịp đầu xuân.

Đến các xã Ba Trại, Tản Lĩnh, chúng ta sẽ được ngắm sắc trắng của mai, sắc hồng của đào, mận bên sườn đồi, trong mỗi góc vườn, thả hồn theo tiếng chiêng, tiếng hát mà lòng không khỏi xuyến xao.

Đồng bào dân tộc Dao sinh sống chủ yếu ở xã Ba Vì. Những năm trước, đồng bào Dao thường tổ chức ăn Tết cổ truyền riêng từ trước Tết Nguyên đán, còn những năm gần đây đồng bào Dao đã đồng thuận thực hiện chủ trương ăn Tết Nguyên đán chung của dân tộc. Bởi vậy, bắt đầu từ cuối tháng Chạp đồng bào Dao đã rộn ràng chuẩn bị đón Tết. Các cô gái chỉnh sửa lại trang phục cho cả gia đình, các chàng trai khỏe khoắn lên núi lấy củi chuẩn bị nấu bánh chưng, bánh tét. Vào những ngày đầu năm mới, các cô gái Dao váy áo xúng xính, điệu đà cầm những chiếc chuông nhỏ lúc lắc hòa vào điệu nhảy, váy hoa bồng bềnh theo nhịp bước. Các chàng trai sẽ thổi những bài nhạc có giai điệu vui tươi, kể về lao động sản xuất, ca ngợi tình yêu đôi lứa, bạn bè thắm thiết.

Địa điểm lý tưởng để đồng bào Dao tập trung vui chơi trong ngày xuân là những bãi đất trống bên sườn đồi. Ở đó họ chơi các trò chơi dân gian độc đáo của người Dao như ném còn, múa khèn, đánh cù, thi đấu bóng chuyền, đẩy gậy…Bên cạnh việc tổ chức lễ tế các thần linh, người có công với dân với nước với ước mong những nhiều điều tốt lành, thì các hoạt động vui chơi cộng đồng cũng được người dân đón nhận hân hoan.

Ngoài các nghi lễ, các trò chơi dân gian, vào mỗi dịp lễ hội trong những ngày đầu xuân còn có nhiều tiết mục giao lưu văn hóa, thưởng thức món ăn đặc sản giữa các dân tộc trong vùng, đã tạo nên mối quan hệ khăng khít, đoàn kết của các dân tộc.

Minh Phong