Ảnh hưởng của đặc điểm tính cách đến ý định đầu tư tài chính cá nhân

Kết quả phân tích cho thấy, yếu tố thái độ đối với rủi ro tài chính có tác động trực tiếp lên ý định đầu tư của các cá nhân. Ý định đầu tư tài chính ngắn hạn bị tác động bởi thái độ đối với rủi ro, sự dễ chịu, sự tận tâm và sẵn sàng trải nghiệm, trong khi, ý định đầu tư tài chính dài hạn bị tác động bởi thái độ đối với rủi ro, tính cách tâm lý bất ổn, sự tận tâm và sẵn sàng trải nghiệm.

Đặt vấn đề

Theo thống kê của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD), số lượng nhà đầu tư (NĐT) cá nhân mở mới trong tháng 10/2020 là 36.346 và 105 là tài khoản mở mới từ các tổ chức. Tính chung trong tháng 10/2002, toàn thị trường có thêm 36.776 tài khoản chứng khoán được mở mới.

Lũy kế tới hết tháng 10/2020, số lượng tài khoản chứng khoán tại Việt Nam đạt 2,67 triệu tài khoản, tương đương 2,8% dân số Việt Nam. Hiện nay, xu hướng các NĐT mở tài khoản chứng khoán mới tăng vọt, đây là những NĐT F0. Như chúng ta đã biết bên cạnh các NĐT có kiến thức và kinh nghiệm, thì các NĐT cá nhân mới tham gia với kiến thức và kinh nghiệm còn hạn chế cũng không ít.

Theo nghiên cứu của Reynolds (1997), sự ảnh hưởng tích cực của gia đình, trình độ học vấn cao, nhu cầu thành đạt cao, khả năng chấp nhận rủi ro cao và có xu hướng đổi mới là nhân tố ảnh hưởng đến tìm năng khởi nghiệp của nam giới từ độ tuổi 25 đến 39 tuổi. Nghiên cứu của Enescu (2009) cũng cho thấy, mỗi NĐT có những đặc điểm cá nhân và kỳ vọng khác nhau, vì thế họ có thái độ đối với rủi ro tài chính và mục tiêu tài chính khác nhau.

Các yếu tố tâm lý đóng vai trò quan trọng trong việc xác định các hành vi đầu tư của các cá nhân. Quyết định đầu tư luôn đi kèm với những rủi ro vốn có hoặc tiềm ẩn. Nhận thức về rủi ro của một cá nhân phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, một trong số đó là các đặc điểm tính cách của từng cá nhân. Các đặc điểm tính cách của các cá nhân sẽ ảnh hưởng đến thái độ đối với rủi ro, và ảnh hưởng đến ý định đầu tư của họ.

Bài viết này nghiên cứu đối tượng là NĐT cá nhân trẻ, ít kinh nghiệm và mới tham gia vào thị trường tài chính và đầu tư tài chính nhằm tìm hiểu đặc trưng tính cách và ý định đầu tư của họ, từ đó đưa ra các hàm ý, khuyến nghị cụ thể.

Phương pháp và dữ liệu nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện bao gồm 2 bước: Nghiên cứu sơ bộ và nghiên cứu chính thức. Nghiên cứu sơ bộ được thực hiện bằng phương pháp nghiên cứu định tính, dùng phương pháp thảo luận tại bàn. Thông tin thu thập được từ nghiên cứu sơ bộ nhằm mục đích hiệu chỉnh thang đo cho phù hợp thực tế.

Trong khi đó, nghiên cứu chính thức được thực hiện bằng phương pháp định lượng thông qua thu thập thông tin trực tiếp bằng cách phỏng vấn với các đối tượng nghiên cứu thông qua bảng câu hỏi. Thông tin thu được từ nghiên cứu nhằm mục đích: (1) Đánh giá sơ bộ các thang đo bằng phương pháp hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha và phân tích nhân tố khám phá (EFA); (2) Khẳng định lại các thang đo bằng phương pháp phân tích nhân tố khẳng định (CFA) thông qua hệ số tin cậy (độ tin cậy tổng hợp và tổng phương sai trích), giá trị hội tụ và giá trị phân biệt thông qua phần mềm AMOS cho kết quả chẩn đoán.

Dữ liệu phục vụ nghiên cứu được thực hiện thông qua khảo sát trực tiếp từ các NĐT cá nhân thỏa mãn các tiêu chí sau: Độ tuổi từ mới tốt nghiệp cao đẳng, đại học đến dưới 30 tuổi, có ý định tham gia đầu tư tài chính hoặc mới tham gia vào thị trường tài chính có kinh nghiệm chưa quá 3 năm. Số phiếu khảo sát phát ra 300, số thu về hợp lệ là 277, đảm bảo độ tin cậy của dữ liệu nghiên cứu.

Mục đích của nghiên cứu này là xác định mức độ tác động trực tiếp và gián tiếp của các đặc điểm tính cách đến ý định đầu tư tài chính cá nhân, thông qua biến trung gian là thái độ đối với rủi ro tài chính. 5 đặc điểm tính cách trong mô hình là: Tâm lý bất ổn, hướng ngoại, sự dễ chịu, sự tận tâm và sẵn sàng trải nghiệm.

Mỗi đặc điểm tính cách trong mô hình có thể thông qua biến trung gian là thái độ đối với rủi ro tài chính hoặc tác động trực tiếp đến ý định đầu tư tài chính cá nhân. Các ý định đầu tư tài chính cá nhân có thể được phân loại thành hai loại là ý định đầu tư tài chính dài hạn và ngắn hạn (Nga và Yien, 2013, Mayield, 2008).

Kết quả nghiên cứu

Phương pháp phân tích Bootstrap được sử dụng nhằm đánh giá tính bền vững của mô hình lý thuyết. Từ mẫu ban đầu (n=277), số lần lấy mẫu lập lại trong nghiên cứu được chọn là 1.000 lần. Kết quả ước lượng từ 277 mẫu được tính trung bình cho thấy các mối quan hệ đều có ý nghĩa về mặt thống kê (p <0,05) trừ 4 mối quan hệ giữa Hướng ngoại -> Ý định đầu tư tài chính ngắn hạn, Hướng ngoại -> Ý định đầu tư tài chính dài hạn, Tâm lý bất ổn -> Ý định đầu tư tài chính ngắn hạn, và Sự dễ chịu -> Ý định đầu tư tài chính dài hạn là không có ý nghĩa về mặt thống kê do p>0,05.

Từ Bảng 1, tác giả đưa ra một số nhận xét sau:

Tính cách hướng ngoại của các cá nhân không có mối quan hệ tác động đến ý định đầu tư tài chính của họ. Như vậy, các nhà môi giới hay nhà phân tích về đầu tư cá nhân không thể không dùng chiều tính cách hướng ngoại để dự báo hành vi đầu tư của NĐT.

Kết quả của nghiên cứu cho thấy, ý định đầu tư tài chính trong ngắn hạn và dài hạn là khác nhau dựa trên các đặc điểm tính cách và thái độ đối với rủi ro của các cá nhân. Ý định đầu tư tài chính ngắn hạn bị tác động bởi thái độ đối với rủi ro, tính cách sự dễ chịu, sự tận tâm và sẵn sàng trải nghiệm. Ý định đầu tư tài chính dài hạn bị tác động bởi thái độ đối với rủi ro, tính các tâm lý bất ổn, sự tận tâm và sẵn sàng trải nghiệm.

Đặc điểm tính cách sự tận tâm và sẵn sàng trải nghiệm đều có tác động đồng biến lên ý định đầu tư tài chính. Trong đó, sự tận tâm tác động mạnh đến ý định đầu tư tài chính dài hạn (β=0,302) hơn ý định đầu tư tài chính ngắn hạn (β=0,215), sẵn sàng trải nghiệm có tác động mạnh đến ý định đầu tư tài chính ngắn hạn (β=0,334) hơn ý định đầu tư tài chính dài hạn (β=0,204).

Những NĐT mang đặc điểm tính cách sự tận tâm và sẵn sàng trải nghiệm mạnh lại có thái độ đối với rủi ro tài chính thấp, khi đó những NĐT này trong khi đầu tư nên chú ý hơn đến những rủi ro tài chính có thể gặp để quá trình đầu tư tránh gặp những rủi ro xảy ra có thể ngăn ngừa được.

Đặc điểm tính cách tâm lý bất ổn không có mối quan hệ với ý định đầu tư tài chính trong ngắn hạn, nhưng lại có mối quan hệ nghịch biến với ý định đầu tư tài chính dài hạn. Nghĩa là NĐT có tâm lý vững vàng thích đầu tư vào dài hạn hơn.

Đặc điểm tính cách sự dễ chịu không có mối quan hệ với ý định đầu tư tài chính trong dài hạn, nhưng lại có quan hệ đồng biến với ý định đầu tư tài chính ngắn hạn. Nghĩa là NĐT có tính cách dễ chịu cao sẽ có ý định đầu tư vào ngắn hạn hơn.

Thái độ đối với rủi ro tài chính có quan hệ nghịch biến với ý định đầu tư tài chính cả ngắn hạn và dài hạn. Điều này cho thấy, các cá nhân càng ngại rủi ro tài chính càng hạn chế việc đầu tư tài chính, mối quan hệ này tác động vào ý định đầu tư tài chính dài hạn mạnh hơn ý định đầu tư tài chính ngắn hạn.

Kết luận và một số hàm ý

Kết quả của nghiên cứu cho thấy, ý định đầu tư tài chính trong ngắn hạn và dài hạn là khác nhau dựa trên các đặc điểm tính cách và thái độ đối với rủi ro của các cá nhân. Ý định đầu tư tài chính ngắn hạn bị tác động bởi thái độ đối với rủi ro, tính cách sự dễ chịu, sự tận tâm và sẵn sàng trải nghiệm.

Ý định đầu tư tài chính dài hạn bị tác động bởi thái độ đối với rủi ro, tính các tâm lý bất ổn, sự tận tâm và sẵn sàng trải nghiệm. Vì vậy, các nhà phân tích, các côn g ty tài chính Việt Nam muốn thu hút hay phân tích hành vi NĐT cá nhân Việt Nam thông qua ý định đầu tư thì cần quan tâm đến các vấn đề sau:

Một là, bên cạnh các yếu tố tác động đến ý định và hành vi đầu tư tài chính cá nhân thì các đặc điểm tính cách của cá nhân cũng ảnh hưởng đến ý định và hành vi đầu tư của họ.

Hai là, thái độ đối với rủi ro tài chính là một yếu tố ảnh hưởng đến ý định đầu tư, đặc biệt trong ý định đầu tư tài chính dài hạn. Do đó, khi phân tích hay đề xuất phương án đầu tư cho NĐT cá nhân, không thể bỏ qua các vấn đề về rủi ro trong lúc đầu tư.

Ba là, NĐT có đặc điểm tính cách sẵn sàng trải nghiệm và sự tận tâm càng mạnh thì càng hướng đến đầu tư trong tương lai. NĐT có tính cách tâm lý càng vững vàng càng thiên về đầu tư dài hạn, NĐT có tính cách sự dễ chịu cao thì càng thiên về đầu tư ngắn hạn.

Tài liệu tham khảo:

Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (2020), Số liệu thống kê đăng ký nhà đầu tư;

Enescu (2009), Psychology investors, Annals of the University of Petroşani, Economics, 9(1), 2009, 249-252;

Mayield (2008), Peri‐implant diseases: diagnosis and risk indicators, Journal of clinical;

Nga, Joyce K. H. ; Leong Ken Yien (2013), The influence of personality trait and demographics on financial decision making among Generation Y, Emerald Group Publishing Limited;

Reynolds, J. M. (1997), An Introduction to Applied and Environmental Geophysics. Chichester, John Wiley and Sons Ltd. 796p.

Trần Hằng Diệu, Trường Đại học Tài chính - Marketing

Bài đăng trên Tạp chí Tài chính kỳ 1 tháng 12/2020