2,5 triệu đô một suất – hộ chiếu Síp được mua bán như thế nào?

Số người nộp đơn mua hộ chiếu Síp đến từ hơn 70 quốc gia khác nhau, mỗi người được yêu cầu đầu tư 2,15 triệu euro (2,5 triệu đô la) để đủ điều kiện có được tấm hộ chiếu của quốc gia nhỏ thuộc EU này.

Món hàng lớn trong "Chương trình đầu tư Síp"

Loạt tài liệu bị rò rỉ mà Al Jazeera thu được, chứa hơn 1.400 đơn đăng ký đã được phê duyệt cho Chương trình Đầu tư Síp (CIP) do Cộng hòa Síp điều hành. Chương trình này cho phép mọi người mua hộ chiếu Síp và qua đó trở thành công dân Liên minh châu Âu, bằng cách đầu tư ít nhất 2,15 triệu euro (2,5 triệu đô la) vào quốc gia này.

Hộ chiếu Síp cho phép người sở hữu nó đi lại tự do đến 174 quốc gia. Hộ chiếu Síp là vật sở hữu đáng thèm muốn ở nhiều quốc gia vì nó cho phép đi lại, làm việc và sử dụng dịch vụ ngân hàng miễn phí trên khắp Liên minh châu Âu.

Chương trình Đầu tư Síp (CIP) cho phép mọi người từ khắp nơi trên thế giới mua quyền công dân của Cộng hòa Síp. Với khoản đầu tư tối thiểu 2,15 triệu euro (2,5 triệu đô la), một người có thể trở thành công dân của Síp và nói rộng ra là công dân của EU, với khả năng sinh sống, đi lại và làm việc tại 27 quốc gia thành viên EU.

Các đơn mà Al Jazeera nắm được đã được nộp trong hai năm từ 2017 đến 2019. Một số đơn xin cho các thành viên trong gia đình, nâng tổng số cá nhân được cấp hộ chiếu châu Âu lên gần 2.500 người.

Không có gì là bất hợp pháp khi nhập quốc tịch mới và một số quốc gia, bao gồm cả các đảo Caribe, cung cấp dịch vụ này. Vấn đề của việc biến quyền công dân thành hàng hóa khiến người có nó có thể lạm dụng các quyền mới có của họ để trốn tránh trách nhiệm giải trình từ quốc gia xuất xứ gốc.

Điều tra của Al Jareeza cho thấy, trong một số trường hợp, người nộp đơn đã lấy được hộ chiếu Síp ngay trước khi cáo buộc tội phạm. Một số người đang sống lưu vong, bị buộc tội vắng mặt.

Tài liệu điều tra cũng cho thấy, đối với nhiều cá nhân, 2,5 triệu đô la cần thiết để mua hộ chiếu Síp chỉ là một phần nhỏ trong tổng tài sản của họ.

Trong số 2.500 cái tên xuất hiện trên các tài liệu bị rò rỉ, có hàng chục cá nhân mà các nhà vận động chống tham nhũng cho rằng lẽ ra không được cấp quốc tịch Síp, hoặc có thể bị tước quyền công dân Síp vì hoạt động tội phạm sau khi cấp hộ chiếu.

Trường hợp ngoại lệ của "những người tiếp xúc chính trị"

Từ khi chương trình bắt đầu vào năm 2013, người nộp đơn phải chứng minh rằng họ có lý lịch tư pháp trong sạch. Sau nhiều chỉ trích, những thay đổi đối với các quy tắc của chương trình đã được công bố vào tháng 2/2019.

Đơn xin quốc tịch đến từ khắp nơi trên thế giới, tổng số hơn 70 quốc gia. Các quốc gia có số lượng người nộp đơn cao nhất là Nga (1.000), Trung Quốc (500) và Ukraine (100). Tuy nhiên, cũng có những người đến từ Vương quốc Anh và Mỹ, Mali và Morocco, Israel, Palestine, Nam Phi, Hàn Quốc và Ả Rập Saudi.

Các ứng viên bị cấm nhập quốc tịch Síp nếu họ đã từng bị điều tra, đối mặt với các cáo buộc hình sự hoặc có tiền án. Các cá nhân bị EU hoặc các quốc gia bên thứ ba như Hoa Kỳ, Nga hoặc Ukraine, cũng như những người làm việc cho một tổ chức bị trừng phạt, không được cấp hộ chiếu Síp.

Cuối cùng, các quan chức chính phủ được bầu hoặc bổ nhiệm, được gọi là "những người tiếp xúc chính trị" hoặc "PEP", cũng bị ngăn cản nhập quốc tịch. Nhưng những quy tắc này không có tính chất hồi tố nên những người đã mua hộ chiếu trước đó vẫn có thể giữ nó.

Vậy, “những người tiếp xúc chính trị” hay “PEP” được hiểu là ai? Theo cách hiểu phổ biến, họ được quốc tế công nhận là một loại cá nhân có nguy cơ tham nhũng cao hơn vì họ hoặc các thành viên gia đình của họ nắm giữ một số vị trí trong chính phủ. Đó là những người có quyền tác động vào các quỹ công và quá trình ra quyết định trong việc giải ngân các khoản tiền đó, được coi là có rủi ro cao hơn nhiều tham nhũng.

Ở các nước có nền pháp quyền kém, phương tiện chính để làm giàu có thể là kiểm soát việc cung cấp các quỹ công. Điều này có thể là với tư cách là một quan chức nhà nước, người có thể nhận hối lộ để được gây ra để trao các hợp đồng chính phủ cho các đối tác khu vực tư nhân có đặc quyền, hoặc bởi các tác nhân khu vực tư nhân, những người có thể lạm dụng hóa đơn và bỏ túi thêm tiền từ công quỹ.

Những siêu giàu nào đã mua hộ chiếu vàng?

Chính phủ Síp bị phát hiện đã cấp quyền công dân châu Âu cho tội phạm, những người đang bị điều tra tội phạm và cho những người được coi là có nguy cơ tham nhũng cao. Ủy ban Châu Âu, cũng như các tổ chức phi chính phủ hàng đầu về chống tham nhũng Global Witness và Transparency International, đã chỉ trích Chương trình Đầu tư Síp và muốn nước này loại bỏ dần Chương trình. Họ cho rằng chương trình đã tạo điều kiện cho việc rửa tiền và làm xói mòn lòng tin vào các tổ chức tài chính ở EU.

Các tài liệu không chứng minh được hành vi sai trái của bất kỳ cá nhân PEP nào cũng như không xác định được các PEP có liên quan đến tham nhũng. Tuy nhiên, họ đặt ra những câu hỏi về việc tại sao một người đã được giao phó một vị trí công ở nước họ lại muốn mua quốc tịch thứ hai cho bản thân hoặc gia đình họ? Làm thế nào mà các quan chức này có được tiền để đầu tư ít nhất 2,5 triệu đô la vào nền kinh tế của Síp - một trong những yêu cầu để có được hộ chiếu vàng?

Về phía mình, Chính phủ Síp cho biết họ đã thắt chặt các quy tắc và mỗi đơn đăng ký được nộp theo CIP đều phù hợp với các quy định tại thời điểm đó. Síp hiện đã hứa sẽ tước quyền công dân của một số người Síp nhập tịch nếu họ phạm tội nghiêm trọng. Vào tháng 7/2020, nước này đã thông qua một luật cho phép thực hiện quy định trên.

Phân tích của Al Jazeera cho thấy, ít nhất 60 người mua hộ chiếu từ năm 2017 đến năm 2019 sẽ bị từ chối vì “rủi ro cao” theo các quy tắc hiện tại ở Síp - khi các quy tắc được thắt chặt trong những năm gần đây trước những chỉ trích muốn đóng cửa chương trình. EU cho rằng đây là “cửa sau” vào châu Âu cho tội phạm và tiền bẩn.

Vụ rò rỉ tài liệu của chính phủ Síp mà Al Jazeera có được tiết lộ rằng hàng chục quan chức cấp cao và gia đình của họ đã mua cái gọi là "hộ chiếu vàng" từ Síp từ cuối năm 2017 đến cuối năm 2019.

Một trong những người mua hộ chiếu là Mir Rahman Rahmani, người phát ngôn của Hạ viện Afghanistan, mua quốc tịch Síp cho bản thân, vợ và ba con gái. Rahmani là một cựu tướng lĩnh, người đã trở thành một doanh nhân rất thành công trong việc xử lý các hợp đồng vận tải và nhiên liệu giữa chính phủ Afghanistan và quân đội Mỹ. Việc ông được bầu vào Hạ viện đã gây nên cuộc chiến trong Hạ viện khi các đối thủ tuyên bố gian lận phiếu bầu.

Tranh cãi nổ ra phản đối ông Rahman Rahmani được bầu làm phát ngôn của Hạ viện Afghanistan. Ảnh: Al Jazeera.

Danh sách đó bao gồm Mohammed Jameel - thành viên Cơ quan Đầu tư Tổng hợp Ả Rập Xê Út, Tang Yong - Chủ tịch của một tập đoàn năng lượng nhà nước China Resources Power Holding và Apurv Bagri - chủ tịch một ủy ban của Cơ quan Dịch vụ Tài chính Dubai.

Trong danh sách này có cựu thành viên Thượng viện Nga Vadim Moskovitch, cựu thành viên Cơ quan lập pháp quốc gia Ukraine Volodymyr Zubky và tỷ phú Taha Mikati, anh trai của cựu Thủ tướng Lebanon Najib Mikati - cả hai đều nằm trong số những người giàu nhất Lebanon.

Taka Mikati (phải) cùng anh trai - cựu Thủ tướng Lebanon Najib Mikati. Ảnh: Facebook/Al Jazeera

Với hơn 1.000 người Nga nhập tịch Síp bằng cách này, có cựu Thứ trưởng Igor Reva và cựu thành viên Quốc hội Nga Vadim Moshkovich, Vitaly Evdokimenko - cựu sếp của một công ty con của đường sắt nhà nước, Vladimir Khristenko - xuất thân từ một gia đình có quan hệ chính trị...

Trong số 1.000 tên tuổi người Nga có một số người đàn ông giàu nhất đất nước, mà Al Jazeera xác định được ít nhất 9 nhà tài phiệt, mỗi người có tài sản trị giá hơn 1 tỷ USD.

Người Nga giàu có đã biến Síp thành 'Mátxcơva ở Địa Trung Hải”. Tại thành phố Limassol lớn thứ hai của Síp, có một tấm biển chỉ dẫn bằng tiếng Nga ghi Limassolgrad. Ảnh: Al Jazeera.

Ngoài ra, trong số những người được Al Jazeera điểm tên đã được cấp hộ chiếu Síp trong thời gian trên, có hai người Việt Nam là ông Phạm Phú Quốc và ông Phạm Nhật Vũ.

Síp tăng cường chương trình đầu tư theo quốc tịch để giải cứu nền kinh tế của họ sau cuộc khủng hoảng mà nước này phải đối mặt vào năm 2013. Kể từ đó, 8 tỷ USD thu được từ Chương trình Đầu tư Sip đã giúp chống chọi nền kinh tế.

Síp đã thay đổi các quy tắc của mình vào năm 2019 và gần đây nhất là vào tháng 7/2020, cho phép quốc gia này tước quyền công dân được bán cho bất kỳ ai hiện được coi là gây tổn hại cho lợi ích quốc gia của Síp.

Trong một văn bản trả lời Al Jazeera, Bộ trưởng Nội vụ Síp, Nicos Nouris , tuyên bố: "Cộng hòa Síp, với tư cách là một quốc gia thành viên của EU, đang hoạt động trong sự minh bạch tuyệt đối."

Bách Nguyễn